Yepyeni Görev Tanımları

Değişim aslında uzunca süredir kendini hissettiriyor. İş yapma biçimleri değiştikçe ortadan kalkan unvanların sayısı artıyor. Birçok unvan artık ya hiç kullanılmıyor ya da tanınmayacak kadar farklılaşmış durumda. Şirketler, değişen ve daha yalın hale gelen yapılarında, çalışanlarına daha fazla inisiyatif alanı sunan unvanlar veriyor. İş Bankası’nda “veznedar” ve “muhasebeci”, Unilever’de “Ticari müdür” ve “Fabrika müdürü”, Honda’da “Şef yardımcısı” unvanları artık kullanılmıyor. Yeni dönem, yeni ihtiyaçları ve beraberinde yeni unvanları da getiriyor. “Chief financial officer” (CFO), “Chief risk officer” (CRO) gibi unvanları kullanan şirketlerin sayısı giderek artıyor. “İlişki Yönetmeni”nden (Relationship Manager), “Sıkı Adayları İşe Alma Yöneticisi”ne kadar yeni ve ilginç unvanlar da yolda.

İş yaşamında bazı unvanlara artık daha az rastlanır oldu. “Veri giriş operatörü”, “posta departmanı şefi”, “planlama uzmanı” gibi unvanlar yavaş yavaş kaybolmaya başladı. Artık onlara “veri depolama uzmanı”, “ofis lojistiği koordinatörü” ve “stratejik planlama danışmanı” deniliyor. İngiltere’nin önde gelen online kariyer sitelerinden “reed.co.uk” tarafından 1500 çalışan arasında yapılan araştırmanın sonuçları çalışanların yüzde 70’inin daha motive edici, kulağa daha profesyonel gelen ve pozisyonlarını daha dinamik ve önemli gösteren unvanlar için ücret artışından bile fedakarlık etmeye hazır olduğunu gösteriyor. Bu nedenle büyük marketlerin raflarını düzenleyenlere “raf görevlisi” yerine “stok ikmal yöneticisi” deniliyor. Bilgisayar programcıları için ise “BT stratejik kaynak analisti” gibi sofistike unvanların kullanılması tercih ediliyor.

Araştırmayı yapan “reed.co.uk”in direktörü Paul Rapacioli, “Daha üst düzey unvanlar çalışanları motive ediyor, işlerini daha fazla sahiplenmelerini ve geliştirmelerini sağlıyor. Onları bu unvanların hakkını verebilmek için daha yaratıcı olmaya, fırsat peşinde koşmaya teşvik ediyor” değerlendirmesini yapıyor.

Bu nedenle işyerlerinde çay servisi yapan hanımlara “yeme-içme süpervizörü”, ofis yönetiminden sorumlu sekreterlere “altyapı, alım ve hizmet sorumlusu” gibi yeni unvanlar veriliyor.

Aynı araştırmanın sonuçlarına göre, bu yeni unvanların cazibesine kapılanlar sadece işgücünün alt kademelerinde çalışanlar değil. Yönetici seviyesindeki unvanlar da bu eğilimden etkilendi. Örneğin, pazarlama müdürleri artık kartvizitlerine “pazarlama direktörü” veya “pazarlama ve promosyon hizmetleri direktörü” yazılmasını tercih ediyor.

Anılarda kalan işler
Türkiye’de de benzer bir eğilim göze çarpıyor. “Tezgahtar”, “memur”, “fabrikatör” gibi unvanlar neredeyse eski Türk filmlerinde kaldı. Artık bu unvanlar çok nadir kullanılıyor. Günümüz iş yaşamında onlar “satış danışmanı”, “uzman”, “işadamı” olarak anılıyor. Bu değişimin sebebi aslında sadece çalışanların “daha havalı” unvanlara sahip olmak istemesi değil. Zaman içerisinde iş yapma biçimleri değişirken, şirketlerde görev dağılımları, iş tanımları ve üstlenilen roller de önemli ölçüde değişime uğradı. Son 10-15 yılda pek çok unvan, hatta pek çok meslek ortadan kalktı ya da tanınmayacak kadar farklılaştı.

Bugün artık, mimarlıkta kullanılan AutoCAD programı “teknik ressam”ların yerini almış durumda. Maaş ödemekle sorumlu “mutemet”ler bankaların otomatik ödeme hizmetiyle birlikte tarih oldu. Yakın zamana kadar ada vapurundan inenlerin biletlerini, kaçak yolcu olmamasına dikkat ederek toplayan “biletçi”ler bile, bilet yerine geçen “Akbil” denilen sihirli çiplerle, eski bir İstanbul anısı oldular.

Yeni organizasyon yapıları ve yeni teknolojiler birçok mesleği ve pozisyonu büyük değişime uğrattı. Bu gelişmelerin sonucunda çok sayıda unvan unutulmaya, kaybolmaya yüz tuttu. Örneğin İş Bankası yetkilileri, kurum içinde yeni teknolojilerin kullanımı ve yeni yapılanmayla ile birlikte “veznedar” ve “muhasebeci” unvanlarının kalktığını söylüyorlar. Muhasebe ve satın almadan sorumlu olan “ticari müdür” pozisyonu da bu fonksiyonların ayrışmasıyla geçmişe gömülmek üzere.

Yeni ve popüler unvanlar
Günümüzde rekabetin zorlaması ile müşterilere en az maliyetli ve en etkin şekilde ürün ve hizmet sunma yarışı, organizasyonları daha yalın hale gelmeye zorluyor. Verimlilik çıtası yükseldikçe örgütsel katmanlar azalıyor. Humanitas İnsan Kaynakları Danışmanlığı şirketi yönetici ortağı Saide Kuzeyli, yaşanan süreci şöyle değerlendiriyor:

“Bundan 15-20 yıl önce memur, kıdemli memur, uzman yardımcısı, uzman, şef yardımcısı, şef, ikinci müdür, müdür yardımcısı, müdür başyardımcısı, birim müdürü, bölüm müdürü, grup müdürü, direktör gibi unvanlar yaygın olarak kullanılıyordu. Bu liste genel müdür yardımcısı, genel müdür başyardımcısı ve nihayet genel müdür şeklinde uzayıp gidiyordu. Oysa artık çok katmanlı, karmaşık, kıdem esasına oturtulmuş ve performans odaklı değerlendirme olmaksızın kurgulanan organizasyonlar yok. Onların yerine daha organik ve yaşayan yapılara geçiş yaşanıyor. Günümüz şirketlerinde artık 80’li yıllarda görev yapan ve sonra mesleği bırakan insan kaynakları uzmanlarını şaşırtacak yeni roller ve görev adları geçerli. Bunlar arasında takım lideri, süreç iyileştirme yetkilisi, satış destek ve geliştirme elemanı, kalite sağlama uzmanı, strateji grubu, çalışan memnuniyeti yönetmeni gibi unvanları sayabiliriz.”

Görev tanımları da değişti
Dünyada unvan çılgınlığı Türkiye’de olduğundan çok daha erken başladı. Teknolojik gelişmelerin de etkisiyle global ekonomide yaşanan değişim, uzun zamandır iş literatürüne de yeni unvanların girmesini sağlıyor. Türkiye’de ise değişim, belki de, unvanı bir statü unsuru olarak gören bir toplum olduğumuzdan çok yavaş oluyor. Yine de son yıllarda Türkiye’de de “ne iş yapıyorsun” sorusuna verilen yanıtlar hayli değişmiş durumda.

Türkiye’de unvanlardaki değişimi tetikleyen en önemli unsurun finans sektörü olduğu düşünülüyor.
İnsan kaynakları uzmanlarına göre, iş dünyasına “müşteri temsilcisi”, “müşteri ilişkileri yönetmeni” gibi kavramları finans sektörü tanıttı. Yeni anlayışlar zaman içerisinde diğer sektörlere de yansıdı. Sektörlerde yaşanan değişimler de başka yeni unvanların hayata geçirilmesinde rol oynadı.

Aslında değişen sadece unvanlar değil. Pek çok pozisyonun görev tanımı da değişti ve genişledi. Örneğin, eskiden çok yaygın olan “müdür” unvanı, artık “direktör” ya da “yönetici” olarak kullanılıyor. Çünkü artık müdürün görevi, idare etmekten çok yönlendirmek ya da koordine etmek olarak tanımlanıyor. Honda Türkiye İK yetkililerinden aldığımız bilgilere göre bu kapsamda şirkette “müdür yardımcısı” ve “şef yardımcısı” gibi unvanlar kaldırılmış, bunların yerini “grup müdürü”, “grup direktörü” gibi unvanlar almış.

Diğer yandan, personel departmanları yerlerini İK departmanlarına bırakmış durumda. Çünkü günümüzde bu departmanlar, işe alma ya da işten çıkarmanın yanı sıra, eğitim, performans yönetimi gibi yeni uygulamalarla da ilgileniyor.

En beğenilen yeni unvanlar
Bu yeni unvanların bazıları hızla benimsendi. “Sekreter” yerine “yönetici asistanı”, “muhasebe müdürü” yerine “finans direktörü” ya da “mali işler yöneticisi”, “odacı” ya da “hademe” yerine “office-boy”, “tezgahtar” yerine “satış danışmanı”, “emlakçı” yerine “gayrimenkul danışmanı” da İK literatürüne yerleşen, iş dünyası tarafından kabul gören unvanlar arasında.

Daha önce var olmayıp, sektörlerdeki değişimler doğrultusunda, yeni ortaya çıkan pozisyonlar da var. Son yıllarda şirketlerin itibar yönetimine ve iletişime verdikleri önemin artmasıyla beraber “kurumsal iletişim birimleri” kuruldu. Bazı şirketlerde bu birimlerin yöneticileri doğrudan genel müdüre veya CEO’ya bağlı olarak çalışıyor. “Risk yöneticisi”, “kalite sistemleri yöneticisi”, “kategori yöneticisi”, “pazarlama iletişimi yöneticisi”, “stratejik planlama uzmanı”, “medya satın alma uzmanı”, “eğitim yöneticisi”, “kategori yöneticisi”, “lojistik yöneticisi”, “CRM uzmanı” ise kurumsallaşma sonucunda ortaya çıkan yeni unvanlardan bazıları.

Diğer yandan bilgi ve internet teknolojilerindeki gelişmeler de iş dünyasını yepyeni unvanlarla tanıştırdı. Bu yeni yapılanmada, “kanal yöneticisi”, “kanal koordinatörü”, “web tasarımcısı”, “webmaster”, “interaktif reklam satış uzmanı” gibi pek çok yeni iş alanı ortaya çıktı. İnternet üzerindeki akademik kütüphaneler ile ilgili işleri yürütmek için teknolojiye ve yabancı dile hakim “siber-kütüphaneci”ler aranmaya başladı.

Koordinatör yerine CEO
Yaşanan bu değişimden üst düzey pozisyonlar da payını aldı. 21’inci yüzyılın şirketlerinde üst düzey yöneticilerin daha gelişmiş liderlik yeteneklerine sahip olması bekleniyor. Kurumsallaşma eğiliminin güçlenmesi ve bu konudaki yasal düzenlemelerin etkisiyle onlara tanınan yetki ve sorumlulukların kapsamı da genişlemiş durumda.

Kurumsal yönetime verilen önem arttıkça, bu yaklaşım doğrultusunda üst düzeyde de yeni unvanlar ortaya çıkıyor. Örneğin son dönemde “koordinatör” unvanının yerini “CEO” alıyor. “CMO” (chief marketing officer–pazarlamadan sorumlu başkan), “CFO” (chief financial officer–finanstan sorumlu başkan), “CIO” (chief information officer) gibi “C” düzeyindeki üst düzey yönetici pozisyonları hızla yaygınlaşıyor.

Dünyada ve Türkiye’deki trend, özellikle çokuluslu şirketlerde dikey hiyerarşiden çok yatay organizasyona geçiş yönünde. Kurumsal yönetim kadar etik değerlerle de yönetim öne çıkıyor. Ayrıca risk yönetimi önem kazanıyor. Yeni dönemde tüm bu yaklaşımların beraberinde yeni unvanları getireceği konuşuluyor.
Türkiye’nin büyük holdinglerinde “CRO” (chief risk officer) unvanına şimdiden rastlamak mümkün.

Yaratıcılığı zorlayanlar
Ekol Lojistik İnsan Kaynakları Direktörü Ferhan Güzel, önümüzdeki dönemde gündeme gelecek yeni unvanlarla ilgili şu değerlendirmeyi yapıyor:

“İnsan kaynağına odaklananların daha da kârlı çıktığı sır olmaktan çıkmış durumda. Eskiden hizmet sektörü için bu kavram çok önemli iken, şimdi üretim şirketleri için de insan faktörü öne çıkıyor. Böyle olunca yeni unvanlar ortaya çıkıyor. ‘İşte tutma sorumlusu’ ya da ‘çalışan mentoru’ gibi yeni görevler dikkat çekiyor.

Diğer yandan bugün pek çok şirket insan odaklı çalışma anlayışını benimsemiş durumda. Bunun sonucu olarak, şirketler işçi sağlığı ve iş güvenliği belgesi (ISO 18001-OHSAS) ile sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamayı amaçlıyor. Bu nedenle önümüzdeki dönem şirketlerde göreceğimiz bir diğer yeni unvan da ‘iş güvenliği uzmanı’ olacak.”

Yeni dönemde çok sayıda yeni unvandan söz ediliyor. Ancak bunlar içerisinde yaratıcılığı zorlayanlar da var. Yurtdışında “yaratıcı direktör” (creative director) yerine “hayal kurmadan sorumlu başkan” (chief imagination officer), pazarlama müdürü yerine “misyoner başkan” (chief evangelist) ya da CFO (chief financial officer–finanstan sorumlu başkan) yerine “para ve mantıktan sorumlu bakan” (minister of dollars and sense) şeklinde kullanılan unvanlar, yaratıcı olmasına yaratıcı ama işin tanımını da bir o kadar zorlaştırabiliyorlar.

HANGİ ŞİRKET HANGİ UNVANLARI KALDIRDI?

TÜRKİYE İŞ BANKASI Bilgisayarların bankacılıkta yaygın kullanımı, birtakım unvanların eski önemini yitirmesine ve zamanla ortadan kalkmasına neden oldu. Bunların başında “muhasebeci” kadrosu yer alıyor. İş Bankası’nda da, zamanında manuel tutulan kayıtların bilgisayarlar aracılığıyla tutulmaya başlanmasıyla, bu kadroya olan ihtiyaç giderek azalmış ve sonunda “muhasebeci” unvanı ortadan kalkmış. Ortadan kalkan unvanlara bir diğer örnek ise “veznedar”.

UNILEVER Pek çok şirkette olduğu gibi, Unilever’de de 10 yıl öncesinde bir bilgi işlem departmanı bulunmuyormuş. Bu kapsamda eskiden “teknik direktör” diye bir unvan varmış. Bu unvandaki kişi tüm tedarik zincirinden sorumlu olarak görev yapıyormuş. Artık bu unvan kullanılmıyor. Yine 10 yıl öncesinde “ticari müdür” şeklinde kullanılan ve hem finans hem de satın alma ile ilgili olan bir pozisyon ortadan kalkmış. Bugün bunu yerine planlama ve dağıtım, lojistik müdürü altında. “Fabrika müdürü” unvanı ise “iş müdürü” (works manager) şeklinde değiştirilmiş. Bu arada şirkette “muhasebe müdürü” ya da “satış memuru” gibi unvanlar artık kullanılmıyor. Bunların yerine daha farklı nitelikler gerektiren “satış temsilcisi” ve “satış mühendisi” gibi unvanlar var.

BOYNER HOLDİNG Grubun organizasyon şemasından çıkarılan birçok birim ve unvan var. Örneğin grup şirketlerinde temizlik, güvenlik, ulaştırma hatta bazılarında depo yönetimi gibi fonksiyonlar “outsource” ediliyor. Yani organizasyon şemasının bir bölümü silinmiş durumda. Diğer yandan yeni işlerle birlikte yeni unvanlar ekleniyor.

HONDA TÜRKİYE Honda’da son 15 yılda “şef yardımcısı”, “müdür yardımcısı” gibi unvanlar kaldırılmış. Diğer yandan “grup müdürü”, “grup direktörü”, “iş geliştirme direktörü” gibi yeni unvanlar eklenmiş.

EKOL LOJİSTİK Lojistik sektörü yeni unvan açısından çok zengin. Örneğin “tedarik zinciri yöneticisi”, “filo direktörü”, “operasyon direktörü”, “yurtdışı acentalar direktörü”, “fuar direktörü”, “hava ve deniz direktörü”, “gümrük direktörü” gibi sektöre özel pek çok unvan var. Ekol Lojistik’te de bu unvanlar kullanılıyor. Şirkette “personel müdürü”, “personel yöneticisi” gibi unvanlar ise çoktan kaldırılmış.

DİKKAT ÇEKEN YENİ UNVANLAR

DENİZ CEYLAN KILIÇLIOĞLU / Yenibir.com GENEL MÜDÜRÜ

YURTDIŞINDAKİ YENİLER Gelişmiş ülkelerdeki iş yapılarının değişmesiyle yeni unvanlar ve iş alanları ortaya çıkıyor. Yurtdışındaki gelişmelerden takip ettiğimiz ama henüz Türkiye’ye gelmemiş unvanlar var. Bunlar arasında en çok dikkatimizi çekenleri “eğlence yöneticisi” (entertainment manager), ilişki yönetmeni (relationship manager), “sıkı adayları işe alma yöneticisi” ve “çalışanları elde tutmaktan sorumlu yönetici” (retention manager) şeklinde sıralayabilirim.

EĞLENCE YÖNETİCİSİ Eğlence yöneticisi, esnek yapıdaki firmalarda çalışan personelin motivasyonunu artırmak için çalışıyor. Bu yönetici, personelle daha keyifli ve sağlıklı bir iletişim kurmak, çalışanlar arasındaki bağı farklı ve eğlenceli yollardan geliştirmek konusuna odaklanıyor.

İLİŞKİ YÖNETMENİ “İlişki yönetmeni” ise, firmaların gerek hükümetle, gerek diğer kamu kuruluşları, hissedarlar ve iş ortaklarıyla yürüttükleri her türlü ilişkiden sorumlu bir yönetici. Kısaca “ilişki yönetmeni” olarak tanımlayabileceğimiz bu unvan bir süre sonra Türkiye’de de yaygınlaşacak.

SIKI ADAYLARI İŞE ALMA YÖNETİCİSİ “Sıkı adayları işe alma yöneticisi” ise ilginç bir unvan. Bu iş alanında çalışan bir yönetici, firmanın gereksinimlerine en uygun, en yüksek düzeyde başarı vaat eden ve peşinden koşulan kişileri bulmaktan ve işe almaktan sorumlu.

“İK KAVRAMSAL ANLAMDA DA DEĞİŞİM GEÇİRİYOR”
PEMBE CANDANDER / ADECCO CEO’SU

İK KAVRAMLARI DA GELİŞİYOR İnsan kaynaklarının son yıllarda hem kavramsal hem de fonksiyonel bazda bir değişim ve gelişim yaşadığını biliyoruz. Sektörel örneklerine baktığımızda; örneğin nitelikli insan gücü istihdamı konusunda iddialı olan finans, hayata geçirdiği uygulamalar ile hala birçok sektörü etkilemeye devam ediyor.

FİNANSTA DEĞİŞEN UNVANLAR Finans sektörünü bu açıdan büyüteç altına aldığımızda 10 yıl öncesine nazaran yalınlaşan ve yataylaşan bir organizasyonel yapılanma görüyoruz. 15-20 yıl öncesindeki manuel uygulamalar terk edilip, otomasyon entegrasyonu yaygınlaştıkça “memur”ların yaptığını kontrol eden “kıdemli şef” ortadan kalktı. Yine aynı şekilde hiyerarşik dizinler yaratan “ikinci müdür” uygulaması da kalmadı. Bankacılıkta servis bazında yönetmenler ve portföy yöneticileri bireylere ve şirketlere hizmet veriyorlar.

VEZNEDARLAR KALKTI Artık işe yeni başlayan, iyi eğitimli “asistan”lar ve temel bankacılık hizmetlerini gişede sunabilen “gişe yetkilileri” görüyoruz. Eskiden sadece para sayan, para alıp-veren “veznedar”lar hem fonksiyon hem de unvan olarak kalktı. Benzeri bir yapılanma yavaş bir seyirle kamuda da görülmekte. Hızla büyüyen ve iş çeşitliliği yaşanan hızlı tüketim, ilaç, hizmet ve otomotiv sektöründe üretimin asıl girdisinin insan olduğunun fark edilmesiyle hiyerarşik değil fonksiyonel tanımlama sağlayan unvanlar kullanılmaya başladığını görüyoruz. 10 yıl öncesine nazaran “müdür” unvanının daha az kullanıldığını, fonksiyona dönük “...yöneticisi”, “...takım lideri” gibi unvanların tercih edildiğini gözlemliyoruz.

UZMANLAR DANIŞMAN OLDU Yine benzer şekilde son dönemde “uzman” yerine sıklıkla “danışman” unvanı kullanılıyor. Sekreter unvanına hala rastlanmakla birlikte çoğunlukla “yönetici asistanı” tercih ediliyor. Son yıllarda hızla yapılanan perakende sektörü de beraberinde yeni unvanlar getirirken eskilerin kaybolmasını sağlıyor. “Tezgahtar” yerine “satış temsilcisi”, “satış danışmanı” unvanını kullanıyoruz. Unvanlar, her organizasyonda farklı anlamlar ya da yetkiler içeriyor kuşkusuz. Bu nedenle unvanların yetki açılımları ve organizasyonel karşılıklarını iyi bilmek gerekiyor. Özellikle çalıştığı kurumdan ayrılmak ve yeni kariyer açılımlarını değerlendirmek isteyen kişilerin bu hususa dikkat etmesinde yarar var.

“GELENEKSEL İŞ TANIMLARI DÖNEMİ SONA ERİYOR”

SAİDE KUZEYLİ / HUMANITAS İK DANIŞMANLIĞI YÖNETİCİ ORTAĞI
Humanitas İnsan Kaynakları Danışmanlığı Yönetici Ortağı Saide Kuzeyli, geleneksel iş tanımlarının, yerini dinamik rollere bıraktığına dikkat çekiyor. Kuzeyli, konuyla ilgili şu değerlendirmeleri yapıyor:

UNVAN ENFLASYONU AZALIYOR Tüm dünyada şirketler daha organik ve yaşayan yapılara geçiş yapıyor. Örgütlerde “az sayıda Kızılderili ve çok sayıda büyük reis” yaklaşımından giderek uzaklaşılıyor. Yeni trend yalınlaşarak daha verimli ve etkin yapılara doğru yönelmek. Bu da aslında “unvan enflasyonundan arınma” anlamına geliyor.

HEDEF RASYONEL BİR YAPI Şirketlerde çalışanların yaratıcılığını, süratli karar almayı cesaretlendirmek, bürokrasiyi azaltmak için süreçleri basitleştirmek yönünde önlemler alınıyor. Her yeniden yapılanma projesi ve yeniden tasarlanan süreç yepyeni bir organizasyonel bakış gerektiriyor. Bu da giderek yeni iş yapma biçimi ile beraber yeni kurumsal kültür yaratıyor. Kısaca kurumlar daha rasyonel ve dinamik yapıları hedefliyor.

UZMANLIK VE YETKİNLİĞİ TANIMLIYOR Günümüz şirketlerinde artık kimin “müdür” ya da “müdür yardımcısı” olduğu, hatta hangi işin hangi parçasının yetki ve sorumluluğunu üstlendiği bile önemli değil. Hangi çalışanın hangi projenin liderliğini üstlendiği öne çıkıyor. Artık yeni görev adının, hangi uzmanlık ve yetkinliğin derinliğini ne derece tanımladığına bakılıyor. Yani geleneksel iş tanımları yerini dinamik rollere bırakıyor. 


Fatih DUMAN