Teknolojik gelişmelerin ve uygarlık düzeyindeki ilerlemenin bir sonucu olarak iş alanları, ürün çeşitliliği ve sanayileşmeden kaynaklanan problemlerde hızlı bir artış görülmüştür. Bunun sonucu olarak da ortaya çıkan sorunları çözebilmek için yeni bilim dalları oluşturulmuştur.

Günümüzde karşılaşılan en önemli sorunlardan birisi de verimliliğin arttırılmasıdır. Verimliliğin arttırılması beraberinde kalite kontrolü kavramını da getirmiştir. Verimliliği arttırılması ise insan, makine ve malzemeden oluşan sistemlerin optimizasyonunu gerektirmektedir. sistemin optimizasyonu için ise sistemi oluşturan bileşenlerin özelliklerinin iyi bilinmesi şarttır.

Sistemi oluşturan öğelerden en önemlisi olan insanın özelliklerini bilmek  ve sistemi insana en uygun şekilde tasarlamak ergonomi biliminin ilgi alanına girmektedir. Çevre koşullarının ve makinelerin insan özelliklerine uygun hale getirilmesi verimli ve güvenli bir çalışma yapabilmek için zorunludur. İş etüdü ise ergonomik tasarım yapıldıktan sonra, yapılan işin incelenerek gereksiz ve verimli olmayan hareketlerin ayıklanması, daha az kaynak kullanımı ile daha çok üretim yapılmasına olanak sağlayan süreçler geliştirilmesi ile ilgilenir.

İş etüdü sadece sistemi iyileştirmekle kalmaz, aynı zamanda işlemler için gerekli standart zamanları da tespit eder. Bu sayede üretim planlama ve kontrolü ile teşvikli ücret sistemlerinde büyük yararlar sağlar.

1. İşletmelerde Verimlilik

Verimlilik kısaca çıktı ve girdi arasındaki oran olarak tanımlanabilir. Bu tanım, herhangi bir kuruluş, bir endüstri veya tüm olarak bir ekonomi için de geçerlidir. Yüksek verimlilik, aynı kaynakları kullanarak daha fazla üretim yapmak demektir. Yani arazi, malzeme, makine çalışma süresi ya da işçi için aynı masrafı yaparak eskisine göre daha yüksek bir çıktı elde etmek veya arazi, malzeme, makine çalışma süresi ve işçi için daha az masraf yaparak ve böylece üretim kaynaklarının bir bölümünü başka amaçlar için kullanılmak üzere serbest bırakarak, aynı miktarda çıktı elde etmektir.

Bir işletmede verimliliği, mallar için genel talep düzeyi, vergi politikası, hammadde temini, faiz oranları vb. dış etmenlerin yanı sıra arazi, malzeme, makine ve işgücü kapasitelerinin etkin kullanımı da etkiler. İşletmenin sahip olduğu arazi, malzeme, makine ve işgücünün verimli kullanılması işletme verimliliğini arttırmak için zorunludur. Mevcut kaynaklarla en yüksek verimliliğe ulaşabilmek için yönetimin ve işçilerin işbirliği sağlanmalı, iş kapsamının ve teken olmayan sürelerin azaltılması amaçlanmalıdır. Etken olmayan sürenin azaltılabilmesi ise iyi bir iş etüdü çalışması yapılarak süreçlerin yeniden düzenlenmesine bağlıdır.

2. İş Etüdü

2.1. İş Etüdünün Tanımı

İş etüdü, gelişme olanağı yaratabilmek amacıyla, belirli bir olayı ya da etkinliği ekonomiklik ve etkenlik yönünden etkileyen tüm kaynakları ve etmenleri dizgesel olarak araştırmaya yönelik ve insan çalışmasını geniş kapsamda inceleyen bir teknik olup özellikle metot (yöntem) etüdü ve zaman etüdü teknikleri için kullanılan genel bir terimdir.

İş etüdü verimlilikle doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle mevcut kaynaklardan sağlanacak üretimi, çok az ya da hiç yatırım gerektirmeksizin, arttırmak amacıyla çok yaygın olarak kullanılmaktadır.

2.2. İş Etüdünün Önemi ve Yararları

Uzun dönemde verimliliği arttırmanın en iyi yollarından biri yeni süreçler geliştirmek ve daha modern fabrika ve donatım kurmaktır. Oysa bu tür bir yaklaşım büyük sermaye gerektirir ve eğer sermaye araçları yerli olarak yapılamıyorsa dış kaynaklara ihtiyaç duyulur. Ayrıca verimlilik arttırma sorununa sürekli ileri teknoloji alımı ile yaklaşılmak istenmesi de iş olanaklarını çoğaltmayı engelleyici bir ortam oluşturabilir. İş etüdü, verimliliği arttırma sorununa, dizgesel bir çözümleme yöntemiyle, mevcut işlemlerin, süreçlerin ve iş yöntemlerinin etkenliğini arttırarak çözümleme yönünden yaklaşır. Böylece verimlilik artışına çok az ya da hiç sermaye yatırımı gerektirmeksizin katkıda bulunur.

İş etüdünün başlıca yararları aşağıda özetle belirtilmiştir:

1)      İşi yeniden düzenleyerek bir fabrikanın ya da işleyen bir birimin verimliliğini arttırma yoludur. Bu yöntem normal olarak yapı ve donatım için çok az yatırımı gerektirir veya hiç gerektirmez.

2)      Dizgeseldir. İster ilk uygulamaların çözümlenmesinde, ister yeni uygulamaların geliştirilmesinde olsun, bir işlemin etkenliğini etkileyen faktörlerden hiçbirinin göz ardı edilmemesini ve işlemle ilgili bütün olayların göz önünde tutulmasını sağlar.

3)      Etken bir üretim planlaması ve denetimi için temel sayılan performans standartlarının saptanmasında şimdiye kadar geliştirilmiş en doğru yoldur.

4)      Başarılı iş etüdü uygulamaları sonucunda arttırımlar hemen kendini gösterir ve bu başarılı uygulama süresince artırım sağlanmasına devam edilir.

5)      Her yerde uygulanabilen bir "araç"tır. El işlerinin yapıldığı ya da makinenin kullanıldığı yerlerde de başarıyla uygulanır. (sadece yapım atölyelerinde değil, ofislerde, dükkanlarda, laboratuarlarda, toptancı ve perakendeci hizmet endüstrilerinde ve lokantalarda bile uygulanır.)

6)      Yönetimin elinde en etkin bir inceleme aracıdır. Bir sorunlar dizisini incelerken, onu etkileyen bütün diğer etmenlerin zayıflığını yavaş yavaş ortaya çıkaracağı için, herhangi bir örgütün etkenliği incelenmeye başlandığında vazgeçilmez bir yardımcı olur.

İş etüdü dizgesel olduğu ve belli bir işlemin etkenliğini etkileyen bütün öğelerin dolaysız gözlemiyle yapılan araştırmaları kapsadığı için, bu işlemi etkileyen bütün öğelerin yanlış ve kusurlu taraflarını hemen ortaya çıkarır.

2.3. İş Etüdü Teknikleri

İş etüdü metot etüdü ve zaman etüdü tekniklerini kapsamaktadır. İş etüdü çalışması sırasında metot etüdüne başlamadan önce ergonomik tasarım çalışmasının yapılmış olması gerekir. İş etüdünün aşamaları; ergonomik tasarım, metot etüdü ve zaman etüdü olarak ifade edilebilir. İş etüdünün teknikleri olan metot ve zaman etüdü aşağıda tanımlanmıştır.

Metot etüdü, daha kolay ve etken yöntemlerin geliştirilmesi, uygulanması ve maliyetlerin düşürülmesi amacı ile, bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolların dizgesel olarak kaydedilmesi ve eleştirilerek incelenmesidir.

Zaman etüdü ise, nitelikli bir işçinin, belli bir işi, belli bir çalışma hızıyla(performansla) yapması için gereken zamanı saptamak amacıyla geliştirilmiş tekniklerin uygulamasıdır.

2.4. İş Etüdünün Temel Aşamaları

İş etüdünün temel aşamaları aşağıda belirtilmiştir:

1.      Etüdü yapılacak işin ya da sürecin seçimi

2.      En uygun kayıt tekniğini kullanarak doğrudan gözlemle, oluşan her olayın kaydedilmesi. Böylelikle eldeki veriler incelemeye en uygun şekli alacaktır.

3.      Kaydedilen olayların eleştirilerek incelenmesi ve yapılan her şeyin sırası ile işin amacı, yapıldığı yer, yapılma sırası, yapan kişi, yapıldığı yol bakımından gözden geçirilmesi.

4.      Bütün koşulları hesaba katarak en ekonomik yöntemin geliştirilmesi.

5.      Seçilen yöntemin kapsadığı iş miktarının ölçülmesi ve bu işin yapılması için gerekli standart zamanın hesaplanması.

6.      Yeni yöntemin ve buna bağlı zamanın tanımlanması, böylece yeni yöntemin her zaman için belirlenmesinin sağlanması.

7.      Yeni yöntemin ayrılan süre ile birlikte onaylanarak standart uygulama olarak yerleştirilmesi.

8.      Yeni standardın iyi bir denetimle sürdürülmesi.

3. İşletme Hakkında Genel  Bilgiler

3.1. İşletmenin Ünvanı

Proje çalışmaları Fatih Ayakkabı İmalat ve Ticaret Limited Şirketi işletmesinde gerçekleştirilmiştir.

3.2. İşletmenin Faaliyet Alanı

Fatih Ayakkabı İmalat ve Ticaret Limited Şirketi işletmesi yazlık ve kışlık erkek ayakkabısı çeşitlerini üretmektedir

3.3. İşletmenin Pazar Payı

İşletmede üretilen ayakkabılar büyük bir oranla iç piyasadaki ayakkabı satış mağazalarına satılmaktadır. Yılın belirli dönemlerinde özellikle Doğu Bloku ülkelerinden gelen turistlere de satış yapılmaktadır.

3.4. İşletmede Çalışanlara Ait Bilgiler

İşletmede Milli Eğitim Bakanlığı tarafından açılan mesleki eğitim kurslarını tamamlamış veya küçük yaşta mesleğe girerek tecrübe sahibi olmuş elemanlar çalıştırılmaktadır.

3.5. İşletmenin Seçim Nedenleri

İşletme hakkında verilen bilgilerden de anlaşılacağı üzere işletme Türkiye'deki pek çok benzeri gibi küçük ölçekli bir imalat birimidir. ülkemizdeki benzerlerinde olduğu gibi bu işletmede de hiçbir endüstri mühendisliği çalışması yapılmamıştır. Dolayısıyla işletmede ergonomi ve iş etüdü çalışması yapılmamıştır. İşletmede yapacağım inceleme ve değerlendirmelerle hem kendi bilgilerimi uygulama olanağı bulmayı hem de işgörenlerin çalışma koşullarını ve imalat süreçlerini iyileştirmeye çabalayarak küçük ölçekteki işletmelerin gelişmesine elimden geldiği kadar katkıda bulunmayı hedefledim.

4. Toplam Kalite Yönetimi,  Kalite Kontrol Sistemleri ve ISO 9000

Teknolojik gelişmeler ve globalleşme süreci sonunda rekabet oranı artmış ve işletmeler küresel düzeyde yoğun rekabet ortamında varlıklarını devam ettirmek zorunda kalmışlardır. AT, NAFTA gibi bölgesel düzeydeki ticaret bloklarının yanı sıra WTO (Dünya Ticaret Teşkilatı) gibi kuruluşların ortaya çıkması gümrük duvarlarının ve korumacılık tedbirlerinin ortadan kalkması sürecini başlatmıştır. Böyle bir ortamda işletmelerin varlıklarını sürdürebilmek için sistemlerini optimum noktaya ulaştırmaları gerekmektedir. Verimliliğin arttırılmasını gerektiren bu optimizasyon beraberinde kalite kontrolü yapılmasını da zorunlu kılmaktadır. Yapay koruma duvarlarının bulunmadığı bir ortamda rekabetin ana unsuru kalite olacaktır.

Kalite konusunun önem kazanmasıyla kalite arttırımı ve kontrolü hakkında yeni yaklaşımlar geliştirilmiştir. Toplam Kalite Yönetimi ve ISO 9000 standartları kalite kavramının öne çıkmasıyla geliştirilen yaklaşımlardır. Toplam Kalite Yönetimi ve ISO 9000 çalışmalarının sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi için işletme yöneticilerinin kalitenin önemini kavramış olması gerekmektedir.

 4.1. Toplam Kalite Yönetimi

Toplam Kalite Yönetimi; tüketici isteklerini en ekonomik düzeyde karşılamak amacıyla işletme organizasyonu içindeki çeşitli ünitelerde kalitenin oluşturulması, yaşatılması ve geliştirilmesi yolundaki çabalarını birleştiren koordine eden etkili bir sistem olarak tanımlanabilir.

Kalite, bir ürün veya hizmetin belirlenen ya da olabilecek ihtiyaçlarını karşılama derecesidir. Toplam Kalite Yönetiminin uygulanabilmesi için öncelikle üst yönetim tarafından bir kalite politikası belirlenmelidir. Kalite politikası işletmenin diğer politikalarıyla uyum içerisinde olmalıdır ve bu politikanın başarıya ulaşması için gerekli olan Kalite Hedefleri belirlenmelidir.

Kalitenin istenilen düzeye getirilebilmesi için kaliteyi etkileyen fonksiyon ve faaliyetlerin tanımlanması ve aralarındaki koordinasyonun sağlanması gerekir. Bu amaçla şirket organizasyon şeması oluşturulmalı ve kalite kontrolü ile ilgili birimlerin organizasyondaki yeri belirtilmelidir.

Kalite politikalarının uygulanabilmesi için eğitilmiş personel, uygun donanım, gerekli prosedürler ve uygun bir çalışma ortamının oluşturulması gerekmektedir. Kalite sisteminin durumu ve yeterliliği üst yönetim tarafından kontrol ve değerlendirmelere tabii tutulmalıdır.

Belirlenen politika ve hedeflere ulaşılmasını sağlamak için gerekli niteliklere sahip bir kalite sisteminin kurulması gerekmektedir. İyi bir kalite sistemi tam olarak anlaşılabilmeli, müşteri beklentilerini tatmin edebilecek seviyede bulunmalı ve problemleri oluşmadan önleyebilecek niteliklere sahip olmalıdır.

İhtiyaçlara cevap verebilecek nitelikte bir kalite sisteminin sürekliliğini sağlayabilmek için ISO 9000 şartlarının yerine getirilmesi ve devam ettirilmesi gereklidir. ISO 9000 'in yerine getirilmesi kalite sisteminin koordinasyonunu ve kontrolünü, faaliyetlerin koordinasyonunu, kalite kontrol şartlarına uyulmasını ve ilgili konularda üst yönetime bilgi verilmesini gerektirir.

4.2. İşletmedeki Toplam Kalite ve ISO 9000 Uygulamaları

İşletme küçük ölçekli işletmeler sınıfına girdiğinden Türkiye'deki benzerlerinde olduğu gibi Toplam Kalite Yönetimi ve ISO 9000 çalışmaları yapılmamaktadır. Ülkemizdeki büyük işletmelerin dahi Toplam Kalite Yönetimi çalışmalarını tam olarak gerçekleştirip ISO 9000 uygunluk belgesi almalarının üzerinden uzun bir zaman geçmediği göz önüne alınırsa bu kavramların daha küçük ölçekli işletmeler tarafından uygulama alanı bulamamış olmaları doğaldır. Dünya çapında rekabet kavramında meydana gelen değişimlerin işletmeleri kalitenin iyileştirilmesi ve kontrolü yönünde çalışmalar yapmaya zorladığı bir gerçektir. Ülkemizde de kalite kontrol ve yönetimi çalışmaları, teknolojik ve finansal yapıları, personel olanakları daha gelişmiş olan büyük sanayi şirketlerinden başlayarak mal ve hizmet üretimini gerçekleştiren tüm işletmelerde yapılmalıdır. Uzun dönemde küçük ölçekli işletmeler de Toplam Kalite Yönetimi ve ISO 9000 çalışmalarını yapmak zorundadırlar. Bu çalışmalar serbest rekabet ortamında varlıklarını sürdürebilmeleri için gerekli olacaktır.

5. Seçilen Bölümün Tanıtımı

İş etüdü yapmak üzere işletmenin kesim ve kapsül takma işlemlerinin yapıldığı bölüm seçilmiştir. Kapsül olarak tabir edilen parçalar ortası delik küçük silindirik metaller olup Timberland model ayakkabıların arka kısımlarına boydan boya geçirilen deri şeritlerin geçmesi gereken deliklere takılmaktadır.

Kesim bölümünde daha önceden hazırlanmış ihtiyaç listelerine göre deri ve taban astarları kesilmektedir. Kesim işlemi presle yapılmaktadır. İstenilen ölçülerde daha önceden hazırlanmış bir uçları keskin kalıplar yardımıyla kesme işlemi yapılmaktadır. Kesim bölümünde bir işgören bulunmaktadır. Kesim işlemi sırasında işgören ayakta çalışmaktadır. Önce kesilecek malzeme presin çalışma tablasına yerleştirilmektedir. Sonra kalıp kesilmek istenen bölgeye yerleştirilmekte ve presleme yardımıyla malzemenin istenilen ölçülerde kesilmesi temin edilmektedir. Presin yanında kalıpların ve kesilen parçaların konulduğu üst üste dizilmiş raflar bulunmaktadır.

İşletmede kapsül takma işlemi için özel olarak yapılmış bir makine bulunmasına rağmen çoğu zaman ihtiyaca cevap vermemekte ve bir işçi elle kapsül takma işlemini gerçekleştirmektedir. Kapsül takma işlemi oturarak masa üzerinde gerçekleştirilmektedir. Presle kesilen ayakkabının arka kısmına ait parçalara kapsül takıldıktan sonra kapsülün ucu ezilerek sabitlenmekte ve dikime gönderilmektedir.

5.1. İş İstasyonun Seçim Nedenleri

İş istasyonunun seçilmesindeki en önemli etken işgörenin elle kapsül takma işlemi sırasında hareket ekonomisi ilkelerine uygun iş yapmadığı ve işin yapılması esnasında enerji ve zaman kayıplarının olduğunun tespit edilmiş olmasıdır. Bu durum işçinin kapsül takma işini makineye göre kabul edilemeyecek oranda uzun tutmasına neden olmaktadır. Bu nedenle elle kapsül takma prosesinde yapılacak iş etüdü çalışması ve düzenlemelerinin işletmenin verimliliğine önemli bir katkı sağlayacağını düşündüğümden bu bölümü seçtim.

5.3.2. Çalışma Yerinin Yerleşim Düzeni

Not: Yerleşim düzeni çizilirken ayrıntılar üzerinde durulmamıştır.